Hội Nhạc sĩ Việt Nam, Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam, Trung tâm Phát triển Nghệ thuật Âm nhạc Việt Nam vô cùng thương tiếc báo tin: Nhạc sĩ Thao Giang, nguyên Giám đốc Trung tâm phát triển Nghệ thuật Âm nhạc Việt Nam đã rời cõi tạm, hưởng thọ 76 tuổi.
Trung tâm Bảo vệ bản quyền tác giả âm nhạc Việt Nam xin đăng bài viết: "Nhạc sĩ Thảo Giang và sự nghiệp âm nhạc" của nhạc sĩ Nguyễn Quang Long, như nén tâm trầm ông đoạn đường cuối.
Nhạc sĩ Thảo Giang (trái) và nhà phê bình Nguyễn Quang Long trong một chuyến mang xẩm Hà Nội đi biểu diễn ở Đà Lạt dịp Noel năm 2010
Nhạc sĩ Thảo Giang, tên thật là Nguyễn Văn Vĩnh. Ông sinh ngày 22/7/1948 tại Hà Tây, nay là ngoại thành Hà Nội. Ông được trao giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật năm 2023 với hai tác phẩm: “Kể chuyện mùa ngày” và “Tình quê hương”. Ông là một tên tuổi lớn của nghệ thuật đàn nhị chuyên nghiệp Việt Nam thế kỷ XX, một tên tuổi gắn liền với âm nhạc truyền thống dân tộc.
Bén duyên với cây đàn nhị từ khi còn nhỏ, nhạc sĩ Thảo Giang theo học tại Trường Âm nhạc VN (nay là Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam) từ rất sớm. Ông may mắn được học đàn nhị dưới sự hướng dẫn của cụ Vũ Tuấn Đức, một bản nhạc nổi tiếng của âm nhạc Cung đình Huế, được Bộ Văn hóa và trường Nhạc viện mời đến thiết lập nền móng cho Truyền thống Khoa Nhạc cụ.
Năm 1967 ông tốt nghiệp hệ trung cấp đàn nhị và được giữ lại trường. Cùng với NGND Xuân Khải, nhạc sĩ Thảo Giang là người thiết lập nền tảng cho Khoa Nhạc cụ truyền thống của Trường. Đồng thời, anh ấy cũng là một nghệ sĩ có tài năng gắn kết với cây nhị phân.
Trong lĩnh vực sư phạm, năm 1974 ông đã biên soạn chương trình mang tên Phương pháp học đàn nhị được áp dụng trong giảng dạy tại Trường Âm nhạc Việt Nam. Ông là thầy của nhiều nghệ sĩ nổi tiếng như Thế Dân, Đình Nghi, Sĩ Toán, Văn Hà...
Trong lĩnh vực sáng tác, ông là tác giả của tác phẩm kinh điển “Kể chuyện ngày mùa”. Ông còn là tác giả của nhiều tác phẩm: “Tình quê hương”, “Làng ven sông”, “Đan lưới”… Ngoài ra, ông còn sáng tác tác phẩm cho nhạc cụ dân tộc như: “Hương rừng” (đàn Tam thập lục), “Ao cá Bác Hồ” (Đàn tranh), “Du thuyền trên sông Hương” (đàn Bầu), “Đường xa vui những tiếng đàn”(đàn Tỳ bà )…
Trong nghiên cứu gắn liền với thực tiễn, hình hài, cấu tạo thân đàn, cần đàn… của cây đàn nhị VN hôm nay có sự góp sức không nhỏ của nhạc sĩ Thảo Giang. Là một nghệ sĩ chơi đàn, hiểu đàn, hiểu âm nhạc dân tộc cổ truyền và tâm hồn người Việt, ông đã phát hiện ra những điểm chưa phù hợp của cây đàn nhị khúc theo thiết kế của Trung Quốc, điểm yếu của cây đàn tổng hợp nhạc dân gian VN. Vì thế, ông đã nghiên cứu và từ đó có những cải tiến cây đàn nhị phù hợp với âm nhạc Việt Nam.
Chúng tôi nhớ như lời nhạc sĩ Thảo Giang từng chia sẻ: Những công trình cải tiến đàn nhị của ông đã được báo cáo trước Quốc hội sáng kiến, phát minh cấp Nhà nước.
Năm 1979, nhạc sĩ Thảo Giang được đặc cách tốt nghiệp đại học. Trong sự nghiệp âm nhạc của mình, nhạc sĩ có 5 năm tu nghiệp sau đại học tại Ấn Độ. Sau đó, ông trở về và công tác tại Viện Nghiên cứu văn hóa dân gian. Thời gian sau thì về Viện Âm nhạc. Tại đây, anh gặp Mai Tuyết Hoa, lúc đó đang nghiên cứu viên vừa tham gia lớp huấn luyện ca trù do Cục Nghệ thuật biểu diễn tổ chức, Quỹ Ford tài trợ.
Mai Tuyết Hoa buổi biểu diễn báo cáo Ca trù rất thành công, sau đó được chọn hát tham dự một buổi giới thiệu âm nhạc dân gian Việt Nam tại Học viện Âm nhạc Trung Quốc tại Bắc Kinh. Sau buổi diễn, Học viện âm nhạc tại đây muốn giữ lại nhịp điệu mà Mai Tuyết Hoa vừa biểu diễn. Với những thành công bước đầu, thời điểm đó Mai Tuyết Hoa nghĩ là mình sẽ đi theo Ca trù. Nhưng mọi sự thay đổi kể từ khi tiếp tục xúc động với nhạc sĩ Thảo Giang. Lúc đó nhạc sĩ về làm trưởng phòng trưng bày nhạc cụ Viện Âm nhạc, Mai Tuyết Hoa là thành viên nghiên cứu của phòng.
Đã nhận thấy Mai Tuyết Hoa có năng lượng, lại có sẵn đàn nhị chuyên ngành, nhạc sĩ Thảo Giang đã có thành viên Mai Tuyết Hoa theo Hát Xẩm. Mai Tuyết Hoa học và thuộc bài xẩm thập ân “Công cha ngãi mẹ sinh thành” của nghệ nhân Hà Thị Cầu, sau đó thuộc thêm bài “Mục hạ vô nhân” của nghệ nhân danh lợi còn lưu lại trong băng thu âm kho dữ data của âm nhạc.
Với lẽ, ca trù đang có nhiều người theo rồi, hát xẩm hiện nay không có ai, vì nghệ nhân Hà Thị Cầu mất đi là hết. Cho nên Hát xẩm cần hơn. Nhạc sĩ Thảo Giang đã thuyết phục được Mai Tuyết Hoa. Đến ngày hôm nay, khi đã là nghệ sĩ nổi tiếng gắn kết với Hát Xẩm, nhớ lại câu chuyện này, Mai Tuyết Hoa thầm cảm ơn quyết định của thầy Thảo Giang.
Trong số học trò của nhạc sĩ Thảo Giang ở bộ môn Hát xẩm còn có: Khương Cường, Thu Phương, Vũ Đức Huy, Mai Thiện… Nguyễn Quang Long cũng là một trò chơi của ông.
Đối với Nguyễn Quang Long, hai người thầy quan trọng trong sự nghiệp âm nhạc gắn liền với nghiên cứu luận luận là PGS.TS Nguyễn Trọng Ánh (giảng thành viên hướng dẫn chính thức khi còn theo học tại Học viện Âm nhạc quốc gia VN ) và nhạc sĩ Thảo Giang - người khuyến khích Quang Long theo Hát xẩm và phát phát huy Hát xẩm bằng thế mạnh của riêng mình.
Nhạc sĩ Thảo Giang chính là người khởi động hồi sinh nghệ thuật Hát xẩm, có công tạo nên Hát xẩm trong diện mạo đa dạng như ngày hôm nay. N ghệ thuật ca hát dân gian đặc sắc của dân tộc sẽ sớm bị tắt khi nghệ thuật Hát xẩm chỉ còn hiện hữu một nghệ nhân Hà Thị Cầu đang ngày một cao tuổi, ngay từ đầu những năm 2000, nhạc sĩ Thảo Giang đã tập hợp nhiều nghệ sĩ uy tín trong lĩnh vực âm nhạc, nghệ thuật dân tộc như GS.TS.NGND Phạm Minh Khang, NSND Xuân Hoạch, NSƯT Văn Ty, nhạc sĩ Hạnh Nhân, NSND Thanh Ngoan, NSND Đoàn Thanh Bình, NSND Thúy Ngần, nghệ sĩ Tự Cường… Giới trẻ khi đó có Mai Tuyết Hoa, Nguyễn Quang Long và Khương Cường. Tất cả đã đồng lòng chung sức hồi sinh nhiều điệu/bài bản Hát xẩm đã thất truyền của Hà Nội, Hải Phòng, các tỉnh Đồng bằng Bắc Bộ. Hiện tại, những bài viết này đã trở nên quen thuộc với họ.
Nhạc sĩ Thảo Giang cũng chính là người cùng với NSND Thanh Ngoan, Mai Tuyết Hoa và Nguyễn Quang Long là những nỗ lực không ngừng nghỉ, quyết tâm thực hiện phương pháp cho Xẩm như: Vận động để thực hiện CD Xẩm Hà Nội , vận động thành lập Trung tâm Phát triển Nghệ thuật Âm nhạc VN (thuộc Hội Nhạc sĩ VN), vận động để ra đời Sân khấu âm nhạc dân gian "Hà Nội 36 phố phường" (từ năm 2006), tái hiện Lễ giỗ tổ nghề Hát xẩm (2008)... Nhạc sĩ đã cõi tạm trở về với tổ tiên, cùng tổ nghề hát dân gian, tổ nghề hát xẩm vào ngày 24/10/2023.
Hội Nhạc sĩ Việt Nam, Trung tâm Bảo vệ bản quyền tác giả âm nhạc Việt Nam, Trung tâm Phát triển Nghệ thuật Âm nhạc Việt Nam xin được gửi lời chia buồn sâu sắc tới gia đình nhạc sĩ Thảo Giang. Cầu mong ông an giấc ngàn thu.
Tác phẩm âm nhạc đi tìm tên tác giả
